Opowiadanie kryminalne
Opowiadanie kryminalne
Każda opowieść kryminalna opiera się na pewnej podstawowej strukturze, którą każdy z autorów później wypełnia swoim własnym indywidualnym spojrzeniem. Takim wyznacznikiem opowieści kryminalnej jest „zagadka”, która wpływa na trzy podstawowe płaszczyzny utworu:
1. korpus – czyli „treść powieści”, która jest najważniejszą formą całej organizacji;
2. fabułę – jako ciąg powiązanych ze sobą logicznie wydarzeń w kolejności przedstawionej przez powieść;
3. kompozycję – stanowiącą podłoże akcji powieści. Jest to najważniejszy element struktury opowieści kryminalnej, bowiem „Kompozycja spełnia […] funkcję porządkującą w tym sensie, że materiał treściowy […] selekcjonuje, wiąże w większe zespoły i całości, relatywizuje te całostki wobec siebie, hierarchizuje, czyli ustala stosunki ważności i zależności, a poprzez nie organizuje czas i przestrzeń świata przedstawionego w utworze. Wszystkie te elementy prowadzone są na zasadzie celowości. Celowościowy charakter tworzywa uwidacznia się dopiero w większych cząstkach kompozycyjnych, a w pełni dopiero w całości utworu.”
Kryminał należy do takiej odmiany powieści, której dominantę kompozycyjną stanowi fabuła powiązana ze zbrodnią, jej dokonywaniem oraz wyjaśnieniem przyczyn i ujawnieniem osoby sprawcy. Układ ten realizuje się dopiero na poziomie fabuły, w postaci swoistych bloków narracyjnych występujących od momentu pojawienia się zagadki, aż do jej rozwiązania. Bloki te kształtują się następująco: przygotowanie zbrodni – śledztwo – odkrycie – pościg – kara, choć nie wszystkie te elementy muszą być w pełni rozbudowane w każdym „kryminale”, nie muszą także występować w takiej kolejności. Opowieść kryminalna jednak posiada wyraźną linię narracyjną sprowadzająca się do pytania-problemu: kto jest mordercą i dlaczego zabił? Z pytaniem tym wiąże się zarówno problem budowania tajemnicy jak i suspensu (zawieszenia akcji), który służy rozbudzeniu ciekawości czytelnika. Siłą napędową opowieści kryminalnej jest realizacja konfliktu pomiędzy zbrodniarzem, który pragnie ukryć swoją zbrodnię a śledczym, który pragnie ją ujawnić. Działania tego pierwszego są podstawą intrygi – zagadki, którą ten drugi musi wyjawić.
Jak już zostało wskazane w niniejszym podrozdziale, kluczowym elementem, na którym osadza się powieść kryminalna jest zagadka. Specyfika zagadki występującej w omawianym typie powieści wynika z zastosowanego przez autora schematu rozwiązania kompozycyjnego. Wyróżnia się trzy takie schematy rozwiązania:
- Pierwszy z nich polega na tym, że autor nie rozwiązuje zagadki, pozostawiając ją w cieniu tajemnicy. Łamigłówka ujęta w ten sposób służy wyrażaniu przeświadczenia autora o autentycznej enigmatyczności istnienia i ciążeniu fatum na kolei losów człowieka.
- Kolejny schemat sprowadza się natomiast do rozwiązania przez autora zagadki zgodnie z przewidywaniami odbiorcy, który zostaje odpowiednio nakierowany na właściwy tok myślenia. Czytelnik dzięki temu odczuwa satysfakcję z rozwoju fabuły, zgodnego z jego domysłami.
- Ostatnia możliwość polega na tym, że autor proponuje czytelnikowi zagadkę, dostarczając mu pewnych poszlak w celu jej rozwiązania. Cały chwyt kompozycyjny polega w tym przypadku na tym, że przesłanki proponowane w toku fabuły prowadzą odbiorcę do innego rezultatu rozumowania niż ten, który okaże się na końcu utworu. Tak skonstruowana zagadka staje się grą między autorem, a czytelnikiem.
Powieść kryminalna bazuje na dwóch ostatnich możliwościach, przy czym zagadka w tej odmianie powieści oprócz odpowiedniej organizacji na gruncie kompozycji, musi mieć w sobie coś, co jest wystarczająco mocne, żeby akcję, która podąża naprzód, zatrzymać i zawrócić w tył. Tym „czymś” jest oczywiście zbrodnia i śmierć, które wywołują strach, a w efekcie zmuszają czytelnika do poszukiwania odpowiedzi na nurtujące go pytanie o mordercę.